2025 Bij het begin beginnen; Ik vlieg nog regelmatig met een inmiddels 12 jaar oude Fosa Lift. Met dit model vermaak ik me door F3B, F3F en F3G wedstrijdtaakjes te vliegen. Uiteraard op recreatieve basis. Dat doe ik ook met andere modellen, maar nu gaat het even om de Fosa Lift. Tijdens de "pre flight check" van alle roertjes en servo's weigerde de linker rolroerservo dienst. Toen geen probleem, want ik had nog een model bij me om mee te vliegen.
Thuis even goed naar de servo gekeken. Direct, zonder de kabelboom, aangesloten op een andere ontvanger, maar de servo was toch echt overleden. De Graupner DS3288 servo liep ook erg zwaar merkte ik. Geen idee hoe en wat. Ik neem daar geen risico mee. De servo heeft nu een plakkertje met STUK erop. Misschien nog te gebruiken als donor voor tandwielen of iets anders.
Even kort Googelen voor een nieuw exemplaar leverde niets op. Overal al lang uitverkocht. Was een dure servo trouwens. Rond 80 Euro in 2013. Ook een matige servo naar mijn mening. Continu gezoem en redelijk wat speling. En nu dus ook best snel stuk, want zoveel heb ik nou ook weer niet met dit model gevlogen. Ik wilde eigenlijk niet eens een nieuwe Graupner servo, maar een ander type past natuurlijk niet in de servohouder die ingelijmd is in de vleugel.
Ik moest er even een nachtje over slapen, want de verkoop van dit model was ook al mijn gedachten gepasseerd. Net als de Fosa F3G die ik 2 jaar geleden 2e hands aangeschaft had. De Fosa is de voorloper van de Fosa Lift. Ik heb dus beide modellen en ben er niet super enthousiast over. Afstand en speedvliegen gaat nog best goed, maar cirkelen in thermiek is ronduit een ramp. Ik wijt dat aan te weinig V-stelling. En een hele snelle vleugel.
In geval van de Fosa Lift nog een extra ergernis en dat is de RDS aandrijving. Maar met defecte servo is een model onhandig verkoopbaar. Met de verkoop van deze modellen zou ik ook geen alternatief meer hebben naast de Radical Pro waar ik ook nog graag mee vlieg. Ik heb gekozen voor een tweede leven van de Fosa Lift die er nog als nieuw uitziet. Met 4 nieuwe servo's en een ander type aandrijving dan RDS. Tevens ga ik een nieuwe vleugelverbinder maken met 10 graden V-stelling in plaats van de huidige 6 graden, maar dat wordt een ander thema.
Nu komen we op het onderwerp aandrijving waar deze pagina over gaat.
Als ik toch de 4 servohouders van de DS3288 servo's uit de vleugel moet Dremelen, wat voor aansturing dan er voor terug?
Te kiezen valt uit de volgende aansturingen:
1) Conventioneel; 2) Kruislings (über Kreuz); 3) RDS; 4) LDS; 5) IDS.
Wat houdt dit allemaal in? Hierna eerst een toelichting per type en daarna de installatie van het systeem dat ik heb gekozen voor de Fosa Lift.
1) Conventioneel De afbeelding hieronder spreekt voor zich. De uitdaging bij elke aansturing is het minimaliseren van speling op de roertjes. Op de servo's vóór het KST en MKS tijdperk zat altijd speling. Er zijn overigens ook KST en MKS servo's met speling. En er zullen inmiddels ook wel servo's van andere merken zijn met weinig tot geen speling.
De hoeveelheid speling op de roertjes heb je zelf ook nog een beetje in de hand. Het is de kunst om de servohevel daarom zo kort mogelijk te maken, waarbij je uiteraard nog wel de roeruitslagen krijgt die nodig zijn. De hevel op het rolroer of de flap dient dan weer zo lang mogelijk te zijn om te voorkomen dat speling in de servo en de 2 kwiklinks of anderszins veel effect hebben op de speling van het roer. Daar komt nog bij dat de servo sterker is met een kortere servohevel (kracht x arm).
Dit type aansturing is mooi en meer aerodynamisch af te werken met een "tunneltje", zoals hier bij de Stork 1 F3J.
1) Kruislings Duitsers gebruiken hier de mooie term über Kreuz voor. De stuurstang loopt door deze aansturing langer in de vleugel wat aerodynamisch gunstiger is.
Soms had je ter hoogte van de servohevel aan de onderzijde een uitstulpinkje. Dan heb je een paar millimeter extra voor de servohevellengte. Nodig bij dunne vleugels. Verdient natuurlijk geen prijs voor het beste aerodynamisch ontwerp.
En aan de bovenkant is ook deze aansturing weer te verfraaien, zoals hier bij de Maxa.
3) Rotary Drive System (RDS) Laat zich het beste uitleggen aan de hand van foto's.
Technisch een mooie oplossing. Heeft alleen flinke nadelen. a) Inbouwen is moeilijk. Hoe zet je het opzetstuk vast op de servokop? b) Relatief veel speling op het roertje. c) Uitslagen zijn gelimiteerd. d) Smering met vet nodig hetgeen stof en zand verzamelt.
4) Lineair Drive System (LDS) Dit systeem heeft über Kreuz als basis. De toegepaste onderdelen zijn echter robuuster. Er wordt extra lagering, dubbele hevels aan beide zijden en een stevige stuurstang gebruikt.
Mijn Fosa F3G is uitgevoerd met LDS en dat ziet er zo uit:
De servohevel staat flink uit het midden en dat komt omdat dit de flapservo is. Flaps hoeven nauwelijk omhoog (negatief) maar vooral omlaag (positief). Positief mag zelfs wel haaks zijn.
Vooruitlopend op de toelichting bij IDS: Een voordeel van LDS ten opzichte van IDS is de langere roerhevel. Dit is stabieler, zorgt voor minder roerspeling en de servo kan een grotere slag maken hetgeen je ook moet nastreven om te voorkomen dat maar enkele tandjes van de tandwielen in de servo gebruikt worden. Een ander voordeel van LDS is dat het aangrijppunt (gat voor de kwiklink) in de hevel verder vóór de scharnierlijn ligt / kan liggen. Zo is het mogelijk om de flap haaks omlaag te sturen zonder dat de stuurstang aan gaat lopen. Hieronder een afbeelding van wat ik bedoel.
Bij de pijlen A en B een uitdaging bij IDS ten opzichte van LDS.
A) In feite is dit de roerhevellengte. Bij de meeste modellen slechts 6 - 8 mm. Een spelingvrije aansturing en stabiele scharnierlijn zijn noodzakelijk om tijdens het vliegen een klapperend / flutterend roer te voorkomen zodra de snelheid wat toeneemt. Bovendien is een roertje dat niet goed in de middenstand terugkeert ook een ergernis.
B) De stuurstang botst hier tegen de onderlaag van de vleugel als je het aangrijppunt / hevel in het roer te ver richting de achterlijst plaatst. De servo kan nu ook drukken wat het wil. het roer zal niet verder bewegen, hooguit splijten omdat de servo de boven- en onderlaag uit elkaar drukt.
Ik ben hier dus zelf proefondervinderlijk achter gekomen. Ik snap niet dat je zo'n instructie nergens kan vinden en er ook niet bijgeleverd krijgt als je een IDS set bestelt. Nou bij deze.
5) Integrated Drive System (IDS) Waar je met LDS nog een uitstekende roerhevel hebt is dat met IDS niet het geval. Met "Integrated" wordt dan ook bedoeld dat je net als bij RDS de volledige aansturing binnen in de vleugel hebt. Dat is aerodynamisch natuurlijk het beste.
Er zijn wel voorwaarden waaraan een vleugel moet voldoen om IDS in te kunnen bouwen. a) De scharnierlijn dient stabiel te zijn. Dus geen plakbandschanier, maar schalenbouw schanierlijnen. b) Het roer kan niet al te dun zijn, in verband met een te korte hevellengte als gevolg daarvan. c) De korte roerhevellengte zorgt voor verminderde stabiliteit waardoor flutter bij hogere snelheden op de loer ligt. c) De gewenste roeruitslagen mogen niet al te groot zijn.
Mijn probleem met de Fosa Lift heb ik besproken met een Duitse leverancier. Hij raadde me IDS in combinatie met KST125MG servo's aan. Deze servo's zijn 10 mm dik. De Graupner DS3288 servo's zijn 11 mm dik, dus passen doen de KST125 servo's zeker.
Dan het type IDS systeem. Je hebt anno 2025 grofweg 2 typen. Een set die met spuitgieten tot stand gekomen is en een set met machinaal bewerkte onderdelen. Dit gaat om ca. 15 Euro om ca. 32 Euro per set. Zou ik een nieuw model aanschaffen, dan wordt het de duurdere set. Voor de Fosa Lift vond ik de goedkopere set wel mooi genoeg.
Je hebt 2 soorten LDS en IDS. Mono en dubbel. Hieronder te zien wat het verschil is.
Hieronder de mono hevel.
Hier de dubbele hevel.
Hierna volgt de inbouw van IDS in de vleugel van de Fosa Lift zoals ik dat gedaan heb. Hieronder de RDS aansturing.
Als eerste de servo uit het frame gehaald.
Met de Dremel het hout verwijderd. Dat is een zenuwslopend klusje, want je moet niet door de vleugel gaan.
Ik kan iedere modelbouwer een Dremel aanraden. En dan helemaal met flexibele slang, want dat scheelt een hoop gewicht tijdens het tandartswerk. Bovendien houdt het kleinere greepje beter vast.
Ik heb ook nog even geëxperimenteerd met freesjes en slijpschijfjes. Hout laat zich beter frezen dan slijpen. Toch lukte het frezen bij mij niet goed. Slijpen met een grover en wat groter schijfje op een lager toerental gaf het beste resultaat. Daarbij had ik wel de stofzuigerslang in de ene hand en de Dremel in de andere hand. De stofzuigerzak kun je naderhand wel weggooien, want de verbrande houtlucht krijg je er niet meer uit.
Het beste resultaat had ik met het schijfje 32x1,5 Dremelnummer 426. Normaal gebruik ik 24x1 Dremelnummer 420.
Andere aanraders zijn gehoorbescherming en een (veiligheids)bril. Voor modelbouwers in de buurt van 50 levensjaren en ouder kan een extra lampje op je hoofd ook handig zijn.
Deze lamp zit normaalgesproken op de bouwhelm van mijn werk, maar kan ook zonder helm op je bolletje.
Het moet er belachelijk uitgezien hebben.
Ik heb dus gekozen voor de budgetversie. Deze bestaat uit vezelversterkt spuitgietwerk. Waarom er "mono" op het etiket staat weet ik niet. Het is toch echt dubbel. Maar ik heb ook al vastgesteld dat velen, ook leveranciers, het verschil tussen LDS en IDS niet kennen.
Wat vind je allemaal in dit zakje van 15 Euro?
Stangetjes met verschillende lengten; Servohevels met verschillende lengten; Het servoframe; Asjes, tegenlager en schroefjes; De roerhevels.
Een handleiding was fijn geweest. Ik heb nu best nog wat moeten zoeken naar een instructie op internet. Maar daarmee was ik nog niet verlost van verrassingen.
Hier mijn stappenplan.
Sluit eerst de servo aan op een ontvanger met voeding. Zorg dat de middenstand klopt en in geval van de flapservo dat de "uit het midden stand" klopt. Zet alle uitslagen in de zender op maximaal. En doe dat dus ook met de begrenzing van de uitslagen.
Zoals hierboven al beschreven is het beter om een zo kort mogelijke servohevel te kiezen. Maar de gewenste uitslagen moeten wel haalbaar zijn. De kortste hevel in de set is onhandig, omdat het scharnierpennetje bij deze hevel slechts vanaf één kant ingeschoven kan worden. Dat is voor mij onhandig, omdat daar ook de rand van het toegangsluikje zit.
De volgende afbeelding is matig, maar laat hopelijk zien wat ik bedoel. Vanaf deze kant krijg je het pennetje er niet in.
Het ideale luikje heeft een afmeting van minimaal 60 x 50 mm.
Ik moet het frame met de servo kantelen om het in de vleugel te krijgen. Een deel van de servo ligt dan onder de huid en is niet meer bereikbaar. En kan later dus ook niet zomaar meer losgeschroefd worden.
Ten behoeve van de RDS aansturing is er een doorgang gemaakt naar het roer. Ik wilde deze doorgang hergebruiken voor IDS. Dit hield wel in dat het frame met de servo helemaal aan één kant van het luikje moest.
Een iets langere servohevel dus, maar die paste ook nog steeds in de vleugel zonder het afdekplaatje te raken. Het spreekt voor zich dat je de servohevelpositie bij deze check dan zodanig moet kiezen dat je de uiterste hoogte hebt.
De servohevel druk je er zo op. Zonder vast te draaien. Dit zit strak en zal het best houden, maar alleen al om deze reden zal ik de volgende keer de machinaal bewerkte IDS set aanschaffen.
De hevel kan er niet af lopen, want deze zit opgesloten tussen het tegenlager. Maar toch. De machinaal bewerkte hevel kun je wel vastzetten.
Nu ben je in de mogelijkheid om de lengte van de stuurstang te bepalen.
Bij ailerons heb je dus een andere lengte nodig dan voor de flaps. Bij flaps staat de servo uit het midden voor een langere servoweg.
De pennetjes hebben 2 verschillende diameters. Maar dat kun je niet fout doen.
Dan nog even tussendoor een tip voor de leverancier. Onderstaand de roerhevel die je in het roer verlijmd. Hier is maar één set van bijgevoegd. Als ik zie dat er 12 stangetjes met elk een verschillende lengte worden meegeleverd zou ik ook graag zien dat er verschillende roerhevels meegeleverd zouden worden. De materiaalkosten zijn het kennelijk niet.
Welke verschillende roerhevels zou je dan willen? Nou, deze.
Niet eens bedoeld om van IDS een LDS systeem te maken, want daarvoor is de roerhevel te breed voor het mooie. Maar je zou ook daar andere roerhevels voor mee kunnen leveren. Dan heeft de klant keus tussen IDS en LDS. Maar in dit geval was het voor mij handiger geweest als ik de 2e van boven in de afbeelding hierboven had gehad. Nu heb ik met wiggetjes de hevel aan één zijde van het roertje moeten fixeren voor het lijmen.
Volgende afbeelding is niet super duidelijk, maar laat ook zien waardoor keus uit hevels handig zou zijn. De hevel zit nu losjes in het roer. Met balsa wigjes druk ik de hevel tegen de bovenhuid van het roer tijdens het lijmen.
De stuurstang en de hevel monteer je op de juiste manier. Het pennetje moet er natuurlijk nog helemaal in. Wordt verder niet geborgd.
Zowel de hevelhelften als de stuurstang hebben een boven- en onderkant. Dat kun je het beste zien op de volgende foto.
Deze combinatie moet je niet meer losmaken. De hevelhelften kunnen nu gelijmd worden in het roer. Beetje opruwen met schuurpapioer is wel aan te raden. Het is ook aan te raden om geen lijm tussen de hevelhelften en de stuurstang te knoeien. Er volgt dus even een lastig klusje om niet te knoeien en de hevel in 3 richtingen goed uit te lijnen.
De stuurstang moet haaks op de scharnierlijn staan. De roerhevel met stuurstang moeten zo hoog mogelijk gefixeert worden. Dit mag tegen de huid van de vleugel zijn. De stuurstang moet vrijlopen door de vleugel.
Eenmaal goed gepositioneerd niet meer aankomen en de epoxy 24 uur laten drogen.
Daarna kan het "proefpassen" plaatsvinden met de servo nog los in de vleugel. Niet alleen passen, maar ook even met de zender uitproberen. Kijken of alles goed zit. Vooral dat de hevel op de servo onder de juiste hoek zit, want die is nu nog te wijzigen.
Goed te zien op de afbeelding hieronder is dat je voor IDS en LDS een groter toegangsluik nodig hebt ten opzichte van RDS en andere aandrijvingen. Als je het servoraam eenmaal gelijmd hebt kun je de servo er alleen nog destructief uithalen.
De servo wordt met 3 Torxschroefjes vastgezet in het servoraam.
Ik werd vrolijk van de Torxschroefjes. Hier is over nagedacht. Met Torx heb je namelijk weinig kans om met de schroevendraaier uit te schieten. Dwars door je vleugel. Bovendien had ik een week eerder een Torxset aangeschaft omdat ik steeds vaker tegen Torx aanloop. Daar had ik tot nu toe wel een inbusachtig setje voor, maar schroevendraaiers zijn soms handiger. Ik was verbaasd over de kosten van zo'n Torx schroevendraaierset. 13 Euro.
Ik zag helaas nog wel wat verbeterpunten voor het servoraam.
Twee van de drie schroefjes draai je in een sleufje in plaats van in een gat. Dit zal ongetwijfeld het gevolg zijn van verschillende bevestigingposities van de (verschillende) servo's. Helaas draaide ik er al een dol. Dat bevalt me nooit.
Dan zie je op de foto plakband geplakt op de servo en vooral onder de servohevel. Tijdens het lijmen moet hier geen lijm op komen. Ik vraag me af of er niet een dun laagje kunststof aangebracht kan worden om vastlijmen van servo en hevel te voorkomen. Het geheel wordt daarmee wellicht 0,5 mm dikker, maar dat zal zelden een probleem zijn.
Het servoraam heb ik opgeruwd. De stuurstang heb ik ook voorzien van afplaktape, want ook deze moet niet in contact komen met de lijm die je op de huid van de vleugel aanbrengt.
Dan volgt een onhandig klusje. Er zijn delen waar wel en waar geen lijm op mag komen. De servo moet in de vleugel geschoven worden. Over de stuurstang heen. En daarna weer onder de stuurstang door. Ondertussen de tape van de stuurstang halen. Aan deze tape zit natuurlijk lijm. Allemaal gedoe, maar wel te doen.
Later stelde ik vast dat het ook niet handig is om lijm op het servosnoer te knoeien. Het is wel handig om met goedkope slechtplakkende tape de vleugel ter bescherming af te plakken.
Ook hier: eenmaal goed gepositioneerd niet meer aankomen en 24 uur wachten.
Eenmaal uitgehard en klaar voor de test is het aan te raden om de uitslagen van de servo klein te zetten voordat je de knuppels gaat bewegen. Door de korte servohevellengte is de servo zo sterk dat er onderdelen kapot gedrukt kunnen worden door te grote uitslagen.
Conclusie. De DS125 KST servo zou ik niet meer kiezen. Deze servo zoemt / piept voortdurend en loopt wat rauwig. Dat doet de KST X10 servo niet. De X10 is ook een mooie spelingvrije servo. Wel 1,5 zo duur als de DS125.
Veel geleerd. Gelukkig met een ouder model. De gebruikte servorahmen en servo's zou ik nu niet meer kiezen. Het werkt prima, maar voor enkele Euro's meer heb je betere kwaliteit en minder hinder.
|
